فتق یا هرنی چیست؟ ( از علت و علائم تا قطعی ترین روش درمان)

فتق یا هرنی (hernia) یک وضعیت خاص است که در آن اندام یا عضو داخلی بدن از دیواره یا پوششی که آن را احاطه کرده بیرون می زند. این اتفاق زمانی رخ می دهد که بخشی از دیواره یا پوشش ضعیف می شود. دیواره نامبرده در بیشتر موارد عضله است. بیشتر هرنی ها در ناحیه شکم، قفسه سینه و یا بخش تحتانی شکم و بالای ران ها رخ دهد.

انواع فتق کدامند؟

هرنی اینگوئینال (Inguinal hernia)

این یکی از رایج ترین انواع فتق است که هم در مردان و هم در زنان وجود دارد. اینگوینال در مردان یک کانال برای طناب اسپرماتیک و عروق خونی آن است که به بیضه ها می روند. در زنان نیز این کانال حاوی رباط گرد رحمی است که از رحم حمایت می کند.

در فتق اینگوینال، بافت چربی یا بخشی از روده ها به کشاله ران در بالای ران وارد می شود. هرنی اینگوینال همانطور که گفته شدن شایع ترین نوع فتق است و در مردان بیشتر از زنان دیده می شود.

هرنی فمورال یافتق کشاله ران (Femoral hernia)

یکی از انواع کمتر شایع فتق است که با نام هرنی رانی یا فتق کشاله ران نیز شناخته می شود. این هرنی بیشتر در خانم های مسن دیده می شود نسبت به هرنی اینگوینال بسیار کمتر رخ می دهد.

🔔 این نوشته را از دست ندهید: 16 روش درمان کیست تخمدان در خانم ها

فتق نافی (Umbilical hernia)

در برخی از افراد هرنی ممکن است از طریق شکم در اطراف ناف رخ دهد. در این مواقع بافتی که به دام می افتد معمولا چربی یا بخشی از روده ها است. هرنی نافی ممکن است در هر سنی و در هر دو جنس رخ دهد. شایع ترین نوع فتق در نوزادان همین نوع است.

فتق هیاتال یا هیاتوس Hiatal (hiatus)

در این هرنی بخشی از معده از طریق سوراخی در دیافراگم (پوشش افقی ماهیچه ای که قفسه سینه را از شکم جدا می کند) به داخل حفره قفسه سینه فشار می آورد.

انواع دیگر فتق عبارتند از:

• فتق برشی: در این هرنی بافتی از محل اسکار یا زخم شکمی بعد از عمل های جراحی از راه دور شکم یا لگن بیرون زده میزند.
• هرنی اپی گاستر: در این نوع هرنی بافت چربی از ناحیه شکم ما بین ناف و قسمت تحتانی استخوان جناغ بیرون زده می زند.
• هرنی اسپیگلین: روده از طریق شکم در کنار عضله شکم به زیر ناف فشار می آورد.
• فتق دیافراگمی: اندام های شکم از طریق سوراخی در دیافراگم به سمت قفسه سینه حرکت می کنند.

هرنی چقدر شایع است؟

متاسفانه هرنی ها مشکلاتی نسبتا شایع در جوامع هستند اما همه آن ها به یک اندازه شیوع ندارند. به طور کلی درصد شیوع انواع فتق به این صورت است:

• اینگوینال یا فمورال 75 تا 80 درصد
• برشی یا شکمی  2%
• هرنی نافی 3 تا 10 است که 10 تا 20 درصد نوزادان را تحت تأثیر قرار می دهد.
• 1 تا 3 درصد نیز انواع دیگر هرنی هستند.

🔔 این نوشته را از دست ندهید: همه چیز درباره واریکوسل و روش های درمان آن

علت فتق چیست؟

دو فتق اینگوینال و فمورال معمولا به دنبال ضعیف شدن عضلات این نواحی رخ می دهند. ضعف عضلات ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد و یا با افزایش سن این اتفاق رخ دهد. همچنین بلند کردن اجسام سنگین و وارد آوردن فشار زیاد به بدن مخصوصا به شکم و کشاله ران علت فتق می شود.

لازم به ذکر است که چنین فشاری ممکن است ناشی از فعالیت بدنی، چاقی، بارداری، سرفه های مکرر یا فشار بر روی توالت به دلیل یبوست باشد. همچنین بزرگسالان ممکن است با فشار دادن به ناحیه شکم، اضافه وزن، سرفه شدید طولانی مدت یا پس از زایمان دچار فتق ناف شون

علت فتق هیاتال نیز به طور کامل شناخته نشده است، اما ضعیف شدن دیافراگم با افزایش سن یا فشار بر روی شکم می تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد.

علائم فتق چیست؟

هرنی شکمی یا در ناحیه کشاله ران می تواند یک توده یا برآمدگی قابل توجه ایجاد کند که می تواند به عقب رانده شود یا در هنگام دراز کشیدن ناپدید شود. معمولا خندیدن، گریه کردن، سرفه کردن، زور زدن در حین اجابت مزاج یا انجام فعالیت بدنی نیز می تواند باعث نمایان شده توده شود. اگر این برآمدگی را فشار دهید احتمالا مجددا برآمدگی با عقب رفتن بافت های به دام افتاده ناپدید می شود.

سایر علائم فتق این ها هستند:

• تورم یا برآمدگی در کشاله ران یا کیسه بیضه
• افزایش درد در محل برآمدگی.
• درد هنگام بلند کردن چیزی
• افزایش اندازه برآمدگی با گذشت زمان
• احساس درد مبهم
• احساس سیری
• احساس علائم انسداد روده

همچنین در خصوص هرنی هیاتال ممکن است هیچ برآمدگی وجود نداشته باشد و همه علائم در داخل باشند. مثلا ممکن است شما مدام دچار نشانه های دیگری شوید. برخی از علائم فتق هیاتال این ها هستند:

• سوزش سر دل
• سوء هاضمه
• مشکل در بلع
• بازگشت غذا به پلو
• درد قفسه سینه
• و ….

نحوه تشخیص هرنی چگونه است؟

به جز علائمی که ممکن است نشان دهنده هرنی باشد، این مشکل به صورت قطعی با یک معاینه فیزیکی توسط یک پزشک و یا با کمک آزمایش های خاصی تشخیص داده می شود.

در طول معاینه فیزیکی توسط پزشک معمولا در ناحیه ای که فتق رخ داده است، برآمدگی قابل مشاهده یا قابل لمس وجود دارد. به عنوان بخشی از معاینه فیزیکی معمولی مردان برای فتق مغبنی، پزشک ناحیه اطراف بیضه ها و کشاله ران را در حالی که از بیمار خواسته می شود سرفه کند لمس می کند. در برخی موارد، تصویربرداری از بافت نرم مانند سی تی اسکن به طور دقیق این بیماری را تشخیص می دهد.

برای درمان هرنی باید به چه دکتر مراجعه کنیم؟

به محض اینکه متوجه شدید که علائم فتق را دارید میبایست به یک پزشک مراجعه کنید. اگر برای برطرف کردن هرنی نیاز به جراحی داشته باشید می توانید به یک جراح عمومی و گاها یک جراح مجاری ادراری (اگر فتق ران داشته باشید) مراجعه کنید. اما چون بیشتر هرنی ها از نوع شکمی هستند بهتر است به یک جراح عمومی مراجعه کنید.

درمان فتق چیست؟

هرنی ها معمولاً به خودی خود یا حتی با کمک دارو درمان نمی شوند بنابراین باید برای درمان آن به نزد پزشک متخصص مراجعه کرد. پزشک معمولا بهترین درمان را برای درمان فتق به شما توصیه می کند و ممکن است شما را به جراح ارجاع دهد. اگر جراح فکر کند که ترمیم هرنی شما ضروری است، روشی را برای ترمیم که به بهترین وجه نیازهای شما را برآورده می کند، انتخاب کرده و انجام می دهد.

همچنین در مورد فتق ناف در کودک، اگر اندازه آن بزرگ باشد تا سن 4 تا 5 سالگی بهبود نیافته باشد، ممکن است جراحی توصیه شود. در این سن، کودک معمولاً می تواند از عوارض جراحی جلوگیری کند. اما اگر یک فرد بالغ مبتلا به هرنی نافی باشد، معمولاً انجام جراحی توصیه می شود زیرا این وضعیت به خودی خود بهبود نمی یابد و خطر عوارض بیشتر است.

فنق چگونه عمل جراحی می شود؟

به طور کلی 3 روش جراحی برای درمان فتق وجود دارد:

+ جراحی باز

جراحی باز رایج و مرسوم ترین شیوه درمان جراحی فتق است. در این روش، برشی بر روی یا اطراف هرنی زده می شود. برای دسترسی به هرنی ممکن است چند لایه از بافت های مختلف برش بخورد. بعد از دسترسی نیز بافت هایی که به دام افتاده اند سر جای خودشان برگردانده می شوند و دیواره عضلات ضعیف شده با کمک مش (یک سیله طوری مانند قابل یا غیر قابل جذب) بخیه می شود.

+ جراحی لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی یک روش تقریبا مدرن برای انجام عمل های جراحی با حداقل تهاجم است. در این روش برش ها بسیار کوچک هستند و ترمیم با دقت بالایی به کمک ابزار باریک و درازی که از طریق برش ها وارد محل فتق شده اند، صورت می گیرد.

+ ترمیم فتق رباتیک

در این روش درست مانند جراحی لاپاراسکوپی از برش های کوچک و ابزار لاپاراسکوپیک انجام داده می شود. جراح در اتاق کنترل روی یک کنسول مدیریت می کند و نتیجه اقدامات او باعث حرکت بازوهای رباتیک و انجام عمل فتق می شود. در حالی که جراحی رباتیک می تواند برای برخی از هرنی های کوچکتر یا مناطق ضعیف استفاده شود، اکنون می توان از آن برای بازسازی دیواره شکم نیز استفاده کرد.

اگر هرنی را درمان نکنیم چه می شود؟

تنها هرنی که می تواند تا حدی خودش ترمیم شود، فتق نافی در نوزادان است. سایر هرنی های دیگر به صورت خود به خود درمان نمی شوند و اگر به حال خود رها شوند باعث بزرگ تر و دردناک تر شدن آن می شوند. در صورت عدم درمان شما ممکن است با عوارض فتق مبتلا شوید. به عنوان مثال موارد زیر عوارض فتق رانی (اینگوینال) یا فمورال هستند:

• انسداد (حبس) : بخشی از روده در کانال اینگوینال () گیر می کند و باعث تهوع، استفراغ، شکم درد و یک توده دردناک در کشاله ران (واقع در کشاله ران) می شود.
• نکروز یا آسیب دائمی به بافت: در این وضعیت بخشی از روده به گونه ای به دام می افتد که جریان خونرسانی به آن قطع می شود. در چنین مواردی، جراحی اورژانسی (در عرض چند ساعت پس از وقوع) برای جلوگیری از مرگ بافت ضروری است در غیر این صورت آن بخش برای همیشه از بین رفته و باید برای برداشتن و بخیه روده عمل جراحی صورت بگیرد.

چطور باید از بروز فتق پیشگیری کرد؟

اگر سابقه خانوادگی هرنی دارید و یا فکر می کنید ممکن است در آینده با آن مواج شوید، دنبال کردن نکات زیر می تواند به شما در پیشگیری فتق کمک زیادی کند:

• در نظر گرفتن یک رژیم غذایی سالم
• انجام ورزش و رسیدن به وزن ایده آل
• پیشگیری از بروز یبوست و فشار به بخش تحتانی شکم و زیر شکم با مصرف  میوه، سبزیجات و غلات کامل
• بلند نکردن اجسام سنگین
• بلند کردن اجسام با فرم و پوزیشن صحیح
• درمان سرفه و عطسه های مداوم با کمک پزشک
• ترک سیگار (زیرا سیگار سرفه و عطسه و احتمال فتق را افزایش می دهد)

بعد از درمان و جراحی فتق چه چیزی در انتظار ماست؟

جراح بعد از اینکه هرنی را ترمیم کرد، برای بهبودی سریع تر، به شما دستورالعمل هایی خواهد داد. مثلا رژیم غذایی مناسب برای دوره نقاهت، نحوه مراقبت و از زخم ها و پانسمان و خلاصه بایدها و نبایدهای بعد از عمل را به طور کامل برایتان توضیح خواهد داد.

درمان این مشکل شایع به خوبی و در زمان کوتاهی انجام می شود و بیشتر افراد برای همیشه با هرنی خداحافظی می کنند. بنابراین به دلیل ترمیم اصولی، به ندرت پیش می آید که فتق دوباره عود کند اما اگر به توصیه ها عمل نکنید احتمال عود آن وجود خواهد داشت.

پاسخ به سوالات رایج