آشنایی با مهم ترین علل و علائم سنگ کلیه (از علائم جزئی تا شدید)
سنگ ها و رسوبات می توانند در سرتاسر دستگاه ادراری، از کلیه ها گرفته تا مثانه تشکیل شوند. وجود این سنگ ها، فرد مبتلا را در وضعیت بسیار ناخوشایندی قرار می دهد. این سنگ ها (مخصوصا سنگ کلیه) به خودی خود دردسرساز هستند و اگر حین تلاش بدن برای دفع، سایز بزرگی داشته باشند می توانند علائم دردناک و مساله سازی ایجاد کنند. گاهی اوقات حتی اگر سنگ حرکت نکند علائم وحشتاک خواهند بود و با حرکتش از کلیه به سمت مجرای ادراری (یا در صورت انسداد این مجرا) علائمی مانند درد های شدید و احساس فشار پدیدار می شود. در این مقاله تلاش می کنیم تا مهم ترین علائم سنگ کلیه از ساده ترین تا وحشتناک ترین علائم را مورد بررسی قرار دهیم.
منظور از سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه تجمعاتی از رسوبات است که از بهم خوردن تعادل املاح و مواد تشکیل دهنده ادرار بوجود می آیند. زمانی که قطر این سنگ ها کمتر از 5 میلی متر باشد می توانند به راحتی جابجا شده و انسدادی در مسیر های خروجی بوجود نمی آید این بعنی خود به خود دفع می شوند. اما اگر حجم آن ها بیشتر از مقدار گفته شده باشد، برای خارج کردنشان حتما باید عمل برداشتن سنگ کلیه انجام شود. زیرا علائم آزادهنده ای ایجاد می شود که زندگی روزمره را برای افراد مبتلا سخت می کند.
علائم وجود سنگ در کلیه چیست؟
در صورتی که مسیر های موجود در دستگاه ادرار مسدود شوند، برخی علائم و نشانه ها نمایان می شوند. نشانه ها های زیر در صورت وجود سنگ کلیه و انسداد آن در مجرای ادراری بسیار رایج هستند:
درد طاقت فرسا (از رایج ترین و شناخته شده ترین علائم سنگ کلیه)
سنگ کلیه معمولاً با درد بسیار شدید و طاقت فرسا همراه است. این درد که به نام کولیک کلیوی نیز شناخته می شود، اغلب در ناحیه کمر، پهلوها و زیر دنده ها شروع شده و ممکن است به سمت پایین شکم و کشاله ران ها منتقل شود. درد می تواند به صورت ناگهانی و بدون هشدار شروع شود و شدت آن می تواند به حدی باشد که فرد را ناتوان کند. این درد معمولاً به دلیل حرکت سنگ ها در داخل مجاری ادراری ایجاد می شود و ممکن است به صورت موجی و تناوبی باشد، یعنی دوره هایی از درد شدید به دنبال دوره های کوتاهی از آرامش. بیمار ممکن است احساس کند که درد به سایر قسمت های بدن نیز منتشر می شود و باعث ایجاد ناراحتی و استرس شدید می شود.
ادرار خونی
یکی از بارزترین علائم سنگ کلیه، مشاهده خون در ادرار است که به نام هماچوری شناخته می شود. این تغییر رنگ ادرار می تواند از صورتی کم رنگ تا قرمز تیره یا حتی قهوه ای باشد. خونریزی در ادرار معمولاً ناشی از خراشیدگی و آسیب به دیواره های مجاری ادراری است که به دلیل حرکت سنگ ها ایجاد می شود. این خونریزی ممکن است به صورت مداوم یا متناوب باشد و بسته به محل و اندازه سنگ ها، شدت آن متفاوت است. دیدن خون در ادرار می تواند باعث نگرانی شدید شود و معمولاً افراد را وادار به مراجعه فوری به پزشک می کند تا علت این تغییر بررسی شود.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره بیماری دیابت نوع 2
تکرر ادرار
وجود سنگ کلیه می تواند باعث تحریک و التهاب مجاری ادراری شود و منجر به تکرر ادرار گردد. بیمار ممکن است احساس کند که باید مکرراً به توالت برود، حتی اگر مقدار کمی ادرار برای دفع وجود داشته باشد. این حالت می تواند به ویژه در شب ها باعث بی خوابی و ناراحتی شود. تکرر ادرار همراه با احساس سوزش و ناراحتی در هنگام دفع ادرار نیز ممکن است مشاهده شود. این علامت می تواند نشان دهنده انسداد نسبی مجاری ادراری توسط سنگ ها باشد که نیاز به بررسی دقیق تر دارد.
ادرار بدبو
ادرار ممکن است بوی تند و ناخوشایندی پیدا کند که می تواند نشانه ای از وجود سنگ ها در دستگاه ادراری باشد. این بوی بد معمولاً به دلیل وجود باکتری ها یا عفونت در ادرار است که ممکن است به علت سنگ کلیه ایجاد شود. تغییر در بوی ادرار معمولاً با دیگر علائم مانند درد و تکرر ادرار همراه است و نیاز به مشاوره پزشکی دارد تا علت دقیق آن بررسی شود.
حالت تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ می توانند از رایج ترین علائم سنگ کلیه باشند. این علائم معمولاً ناشی از درد شدید و تحریک اعصاب مربوط به دستگاه گوارش هستند. بیمار ممکن است احساس کند که دچار بیماری گوارشی شده، اما در واقع منشاء این علائم وجود سنگ کلیه است. حالت تهوع و استفراغ می توانند باعث ضعف و بی حالی شدید شود و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. این علائم معمولاً با درد شدید شکمی و تغییر رنگ ادرار همراه هستند که نشان دهنده وجود سنگ ها در دستگاه ادراری است.
دشواری در دفع ادرار
سنگ ها می توانند باعث انسداد مجاری ادراری شوند و دفع ادرار را دشوار کنند. بیمار ممکن است احساس کند که نیاز به دفع ادرار دارد، اما نمی تواند ادرار را به راحتی تخلیه کند یا فقط مقدار کمی ادرار دفع می شود. این حالت می تواند باعث احساس ناراحتی و فشار در ناحیه پایین شکم شود. در موارد شدیدتر، انسداد مجاری ادراری می تواند به توقف کامل جریان ادرار منجر شود که نیاز به درمان فوری دارد. دشواری در دفع ادرار از جمله علائم سنگ کلیه است که خودش معمولاً با درد و تکرر ادرار همراه است و باید به سرعت توسط پزشک بررسی شود.
تب و لرز
تب و لرز معمولاً زمانی رخ می دهد که سنگ ها باعث انسداد مجاری ادراری می شود و باکتری ها در پشت این انسداد جمع شده و عفونت ایجاد می کنند. تب بالا و لرز می توانند نشانه های خطرناکی باشند که نیاز به مداخله فوری پزشکی دارند. بروز تب و لرز همراه با درد شدید و سایر علائم سنگ کلیه معمولاً نشان دهنده وضعیت جدی تری است که باید به سرعت درمان شود تا از بروز عوارض بیشتر جلوگیر
انواع سنگ های کلیه کدامند؟
همانطور که گفتیم سنگ هایی که در طول دستگاه ادرار تشکیل می شوند حاصل بهم خوردن تعادل مواد تشکیل دهنده ادرار هستند. بنابراین بر اساس نوع ماده ای که رسوب شده انواع سنگ ها نیز مختلف هستند.
- سنگ های کلسیمی: این رسوبات کلسیمی از رایج ترین سنگ های کلیوی هستند. این رسوبات دقیقا از اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم ساخته شده اند.
- سنگ های اسید اوریکی: سنگ هایی که از جنس اسید اوریک هستند و تنها 10 درصد از انواع سنگ کلیه ها را شامل می شوند.
- سنگ های استروویتی: رسوبات استروییتی و یا عفونتی به دلیل وجود عفونت در مسیر های ادراری تشکیل می شوند.
- سنگ سیستین: تشکیل این نوع سنگ بسیار نادر بوده و عامل آن یک بیماری ارثی به نام سیستینوری است.
علل تشکیل رسوبات کلیوی
دلیل ایجاد انواع سنگ های کلیه بنا بر جنس آن ها متفاوت است. هر سنگی با هر جنسی، بر اثر زیاد شدن ماده مشخصی در ادرار تشکیل می شود. اما باید دید که علت این افزایش چیست. معمولا تست های آزمایشگاهی و تصویربرداری پزشکی می تواند تشخیص دقیقی از علت تشکیل رسوبات در کلیه شما ارائه دهد بنابراین پیش از هر چیزی به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
علت تشکیل سنگ کلیوی اگزالات کلسیم چیست؟
اگزالات کلسیم که ماده تشکیل دهنده سنگ کلسیمی است، همانطور که از اسمش پیداست بر اثر ترکیب اگزالات با کلسیم بوجود می آید. اگزالات یک ماده طبیعی است که در بسیاری از مواد غذایی مانند چغندر، ریواس، اسفناج و حتی آجیل و شکلات یافت می شود. زمانی که این ماده به مقادیر بالایی در ادرار وجود داشته باشد؛ با کلسیم ترکیب شده و کریستال هایی را پدید می آورند که به سنگ کلیه کلسیمی معروف هستند.
علت تشکیل سنگ کلسیم فسفات چیست؟
این رسوبات زمانی بوجود می آیند که PH ادرار نامعتادل باشد. هر چه ادرار قلیایی تر باشد احتمال ترکیب فسفات و کلسیم نیز بالا تر است. شرایطی مانند وجود عفونت در دستگاه ادراری ، برخی اختلالات متابولیکی و بعضی از دارو ها می تواند باعث قلیایی کردن ادرار شوند و احتمال تشکیل این رسوبات را بالا ببرند.
علت تشکیل رسوبات اسید اوریک
اسید اوریک حاصل اعمال متابولیکی بدن است و بدن معمولا آن را از طریق ادرار دفع می کند. زمانی که ادرار بیش از حد اسیدی باشد اسید اوریک متبلور شده و سنگ کلیه آن تشکیل می شود. اما متبلور شدن اسید اوریک می تواند به دلایل دیگری از جمله ابتلا به بیماری نقرس و یا عوامل ژنتیکی نیز باشد.
علت تشکیل سنگ استروویتی
دلیل ایجاد این سنگ، عفونت موجود در ادرار است. عفونت ادرار را باکتری هایی مانند پروتئوس و کلبسیلا بوجود می آورند. این باکتری ها با فعالیت خود موجب ترشح آنزیمی می شوند که می تواند PH ادرار را بالا ببرند. در نتیجه کریستال های استروویتی پدید می آیند که با گذشت زمان و بزرگتر شدن آن ها سنگ های کلیه استروویتی بوجود می آیند.
علت بوجود آمدن سنگ سیستینی
اختلالی ژنتیکی به نام سیستینوری باعث تشکیل این رسوبات می شود. در این شرایط کلیه ها بیش از حالت عادی اسید های آمینه را دفع می کنند. در نتیجه سیستین کمتر حل می شود و کریستال هایی را بوجود می آورد که در نهایت به سنگ سیستینی تبدیل می شوند.
درمان سنگ های کلیه ای چیست؟
بسته به شدت علائم سنگ کلیه، راه های زیادی برای به حرکت در آوردن سنگ در طول دستگاه ادراری و دفع کردن آن وجود دارد. برخی از این راه حل های عبارتند از:
دارودرمانی (برای از بین بردن علائم سنگ کلیه)
دارودرمانی برای سنگ کلیه به ویژه با استفاده از مسدود کننده های آلفا می تواند به شل شدن ماهیچه های دستگاه ادراری کمک کند و به این ترتیب دفع سنگ ها را تسهیل کند. داروهایی مانند تامسولوسین و دوتاستراید از جمله این مسدود کننده های آلفا هستند که با کاهش تنش ماهیچه های مجاری ادراری، عبور سنگ ها را آسان تر می کنند. این داروها معمولاً برای سنگ های کوچک تر و سنگ هایی که در حال حرکت هستند تجویز می شوند.
علاوه بر مسدود کننده‌های آلفا، شربت‌ها و آمپول هایی نیز وجود دارند که می توانند مسیر عبور سنگ های کلیه را روان تر کنند. این داروها با کاهش اصطکاک و التهاب در مسیر مجاری ادراری، به دفع سنگ ها کمک می کنند. استفاده از این دارو ها همراه با مصرف زیاد مایعات و فعالیت بدنی می تواند مؤثر تر باشد و احتمال نیاز به جراحی را کاهش دهد.
سنگ شکنی به کمک امواج شوک
سنگ شکنی به کمک امواج شوک یک روش غیرتهاجمی برای درمان سنگ های بزرگ تر است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، سنگ‌ها را به قطعات کوچک تر تبدیل می‌کند. این امواج شوک از خارج بدن به سنگ ها ارسال می شوند و با اعمال نیروی مکانیکی، سنگ ها را خرد می کنند. این قطعات کوچکتر سپس از طریق ادرار به راحتی دفع می شوند.
این روش به طور کلی برای سنگ هایی که اندازه آن‌ها بزرگتر از پنج میلیمتر است و با روش های دارویی قابل دفع نیستند، مورد استفاده قرار می گیرد. سنگ شکنی به کمک امواج شوک نیاز به بستری شدن ندارد و معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود. این روش عوارض جانبی کمتری نسبت به جراحی دارد و زمان بهبودی بیمار کوتاه تر است.
یورتروسکوپی
یورتروسکوپی یک روش کم تهاجم برای درمان سنگ های کلیه است که در آن یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر که به دوربین مجهز است، از طریق مجاری ادراری وارد دستگاه ادراری می شود. این لوله به مثانه و میزنای وارد شده و با استفاده از ابزارهای خاصی، سنگ‌های کلیه را شکسته و از بین می‌برد.
این روش به ویژه برای زمانی که علائم سنگ کلیه قابل توجه بوده و سنگ ها در قسمت های پایینی دستگاه ادراری قرار دارند مناسب است. یورتروسکوپی نیاز به برش ندارد و بیمار پس از انجام آن به سرعت می تواند به فعالیت های روزمره خود بازگردد. با این حال، ممکن است برخی عوارض جانبی مانند التهاب و خونریزی خفیف پس از انجام این روش رخ دهد.
نفرولیتوتومی
نفرولیتوتومی یک روش جراحی تهاجمی تر برای درمان سنگ های بزرگ و مقاوم تر است که در آن یک برش کوچک در قسمت پشتی بیمار ایجاد می شود. از طریق این برش، یک لوله باریک وارد دستگاه ادراری می شود و با استفاده از ابزارهای خاص، سنگ ها خرد و از بین می روند. این روش معمولاً برای سنگ های بسیار بزرگ یا پیچیده که با روش‌های دیگر قابل درمان نیستند، و علائم سنگ کلیه شدیدتر ایجاد می کنند مورد استفاده قرار می گیرد.
نفرولیتوتومی نیاز به بستری شدن بیمار دارد و دوره بهبودی آن طولانی تر از روش های غیر تهاجمی مانند سنگ شکنی به کمک امواج است. با این حال، این روش می تواند در موارد شدید و پیچیده بسیار مؤثر بوده و به طور کامل سنگ ها را از بین ببرد. عوارض جانبی نفرولیتوتومی می تواند شامل عفونت، خونریزی و آسیب به بافت های اطراف باشد، بنابراین انجام آن باید تحت نظر پزشک متخصص و با دقت بالا انجام شود.
پیشگیری از تشکیل سنگ در کلیه
به منظور جلوگیری از سنگ کلیه موارد زیر را باید رعایت کنید.
- هیدارته نگه داشتن بدن از تجمع و تشکیل سنگ ها جلوگیری می کند.
- مصرف سدیم را کنترل کنید. خوردن فست فود و نمک را محدود کنید.
- در خوردن نوشیدنی های کافئین دار میانه روی کنید.
- خوردن منابع پروتئینی را کنترل کنید.
- منابع کلسیمی را بیشتر در رژیم غذایی خود قرار دهید.
- برای پیشگیری از سنگ کلیه کلسیمی باید در مصرف منابع اگزالات تعادل را رعایت کرد.
پاسخ به سوالات رایج
علائم شایع سنگ کلیه که زودتر بروز می کنند شامل درد شدید و گرفتگی در پشت و پهلو است. احساس می شود که این علائم اغلب به سمت پایین شکم یا کشاله ران حرکت می کنند. درد اغلب به طور ناگهانی شروع می شود و به صورت موجی ظاهر می شود. درد و گرفتگی اغلب زمانی که بدن سعی می‌کند از شر سنگ خلاص شود، مدام حس شده و متوقف می شود.
در بدترین حالت ممکن است یک سنگ بزرگ در سیستم ادراری گیر کند. این مساله می تواند جریان ادرار را مسدود کرده و ممکن است باعث درد شدید شود. سنگ می تواند باعث آسیب دائمی به کلیه شود. سنگ همچنین خطر عفونت ادراری و کلیه را افزایش می دهد که می تواند منجر به انتشار میکروب ها در جریان خون شود.
